ارگ بم - کرمان


بم در 193 کیلومتری جنوب شرقی کرمان واقع بود با کوههای مرتفع و آبهای زیرزمینی سرشار. به همین دلیل دو نوع آب و هوای سرد کوهستانی و آب و هوای گرم و خشک را داشت.
شهر بم یک از کهن ترین مراکز شهرنشینی ایران بود. تپه های تاریخی "بیدرون " در 10 کیلومتـــــــری شمال و تل آتشی در دارستان در فاصله 30 کیلومتری شرق بم که متعلق به هزاره های دوم تا چهارم قبل از میلاد مسیح است گواه این قدمت تاریخ است. زندگی در بم واطراف آن از شش هزار سال قبل شکل گرفته و در دورانی از تاریخ در مکانی که " ارگ " نامیده می شد و در زلزله دیروز ویران شد، تمرکزی به وجود آمده بود.

بم بعلت قرار گرفتن در مسیر یکی از مهمترین شاهراههای بین المللی عهد باستان " راه ادویه" نام گرفته بود که از شعب اصلی و مهم راه ابریشم محسوب می شد. راه تجارت بین شرق و غرب که اهمیت استراتژیک مهمی داشته است.

صنعت ابریشم بافی به احتمال قوی از چین و از طریق جاده ادویه (ازطریق هند) به بم رسیده بود.

شهرهای بزرگی مانند نرماشیر , ریگان، دارزین و سنا در منطقه وجود داشته که این شهرها تا قرن ششم هجری از آبادانی فراوان برخوردار بوده اند و در دوره های فترت بعدی از بین رفته اند. علاوه برارگ بم آثار باقیمانده از این شهرها و قلعه های باستانی با عظمت دیگری مانند قلعه های پیرماه شاه ( افضل آباد) , قلعه جمالی , دارستان , قلعه (قلعه شهید) , قلعه نعیم آباد و آثاردیگری در منطقه مشاهده می شود که نشان از تمدن کهن و آبادانی منطقه داشت.

ارگ بم که درواقع در روزگاران کهن شهر بم همین قلعه بود، در شمال شرقی شهر بم, بربالا و دامنه صخره ای عظیم با خشت و گل ساخته شده بود. سابقه تاریخی ارگ بم به موجب نوشته های تاریخی , از جمله حدودالعالم و تاریخ وزیری به دو هزار سال پیش می رسید . ارگ بم تاحدود 180 سال پیش هنوز محل سکونت عده ای از اهالی بم بود.


مجموعه ارگ بم , شامل شهر قدیم و قلعه, قریب به 20 هکتار (طول ضلع غربی ارگ 520 و عرض آن 430 متر می باشد ) وسعت داشت و مسافت ارگ و قلعه , قریب 6 هکتار بود.

سه سمت قلعه را باغ و خانه های مسکونی و زمینهای کشاورزی محصور نموده و ضلع شمالی در امتداد رودخانه پشت رود قرار گرفته است.

دورتادور قلعه خندقی های عمیق وجود داشت که آن را از یورشها مصون می داشت، اما آنچه ویرانی آن را موجب شد نه یورش انسانی، که یورش طبیعیت بود . 38 برج دیده بانی در فواصل معین روی باروهای قلعه قرار داشتند.

درمیان قلعه عمارت حاکم نشین برروی صخره ای طبیعی بنا شده بود که دارای پنج طبقه بود و همگی از خشت و گل.

ستونها و قوسها باقی مانده در قلعه بم، مغازه های نانوایی , روغنگیری و قفسه های خشتی در بازار قلعه نشان از رونق گذشته آن داشت.

در دوره اسلامی , دو مسجد با نامهای مسجد جامع و مسجد حضرت محمد و حسینیه شامل یک صحن , یک ایوان دو طبقه قرینه هم و چند اتاق در ارگ تاریخی بم ساخت شده بود که همه آنها در این زلزله نابود شد.

در ارگ قم یک زورخانه به شیوه سایر ورزشگاههای سنتی از چهار ایوان , یک گنبد و گود نیز وجود داشت که آنها نیز ویران شد.

در داخل ارگ یک کوچه سرپوشیده وجود داشت که به سابات یهودیان شهرت داشت .

ارگ بم تنها یک ورودی داشت که طاق ورودی آن قابل مقایسه با قوسهای دوره ساسانی بود. لطفعلیخان زند در همین قلعه بوسیله محمدلی خان زابلی حاکم قلعه بم دستگیر شد. آخرین محاربه در اصطبل همین قلعه روی داده بود.

ارگ بم تا سال 1254 هـجری قمری و غائله آقاخان محلاتی مسکونی بود.

درسالهای گذشته، تنها مسجد , مجموعه میرزانعیم , خانه مشهور به خانه احمدی یا زابلی و خانه حاکم و چنداثر دیگر تعمیرشده بود.

تعمیرحاکم نشین قلعه درحدود سالهای 1337 هجری شمسی به بعد توسط اداره باستان شناسی و آموزش و پرورش بم صورت گرفت. تعمیرات اساسی ارگ از سال 1352 هجری شمسی شروع شد و هر سال به طور متوسط شش ماه در ارگ کار شد.