محوطه وسیعی که هم اینک در فاصله خیابان های امیر کبیر، ناصر خسرو، لاله زار، فردوسی و باب همایون قرار گرفته و عملا حکم حیاط شرکت مخابرات را دارد و به وسیله نرده هایی آهنین محاط شده، در گذشته هایی نه چندان دور به میدان توپخانه شهرت داشت و مرکز تهران به حساب می آمد و قسمتی از ارگ سلطنتی بود.

اما توصیف میدان توپخانه به نقل از سفرنامه "ارنست اورسل" فرانسوی :

در مرکز شهر یک میدان وسیع به شکل مستطیل، میان دیوار خارجی ارگ و دیوارهای قورخانه به نام میدان توپخانه واقع شده که شش خیابان اصلی شهر با پاسگاه های زیاد پیاده نظام به آن منتهی می شود،

انسان در این شهر به هر سویی بخواهد برود، میدان توپخانه نقطه عزیمت، سر راست و بسیار مناسبی است.

در وسط میدان چند درخت تنومند روی حوض بزرگی سایه انداخته و در چهار گوشه این حوض، چهار قبضه توپ که شاه عباس از پرتغالی ها در هرمز به غنیمت گرفته بود گذاشته شده، دور میدان دیوارهایی کشیده و روی دیوارها را با رنگ های سرخ و سبز نقاشی کرده اند.

ضمنا با گچ بری نیز تصاویر گلوله ها و سربازان مسلح را مجسم کرده اند، دروازه توپخانه و دروازه ناصریه که مدخل خیابان شمس العماره (موازی با خیابان الماسیه) است، دو نمونه بسیار زیبایی از معماری جدید ایران به شمار می رود، این دروازه ها مرکب از سه اتاق مرتفع است که در بالای آنها مناره های باریک و کشیده ای قرار دارد.

تزئینات خارجی بنا عبارت است از تصاویر گل ها، میوه ها، سربازان، سوارکاران و حیوانات که با رنگ های بسیار تند در زمینه سفید نقاشی شده است.

این گونه تزئینات، من اینکه گواه بارزی از افول هنر کاشیکاری ایرانی است در عین حال چشم انداز عجیب و بدیع این میدان را که شلوغ ترین میدان پایتخت است در چشم تماشاگر عادی نیز جلوه می دهد.

توپ مروارید
یکی از اشیاء جالب توجه میدان توپخانه، توپ مروارید است که در قسمت پایین میدان و رو به جنوب قرار داشت و عوام می گفتند که نادر شاه آن را از هندوستان آورده و عده ای دیگر معتقد بودند این توپ از جمله غنایمی است که شاه عباس صفوی از پرتغالی ها گرفته.

در حالیکه استاد حسین کریمان عقیده دارد این توپ بر طبق نوشته های روی آن به امر فتحعلی شاه قاجار توسط شخصی به نام اسماعیل اصفهانی در سال 1233 ﻫ- ق ساخته شده، این توپ هم اکنون درمدخل داشکده افسری مستقراست.

شمس االعماره و ماجراهایش
در تهران، ابنیه چشمگیر چندانی وجود نداشت و در میان همه ساختمان های شهر عمارت "شمس العماره" زیباترین و بزرگترین ساختمان به حساب می آمد.

شمس العماره که هنوز هم در اواسط خیابان ناصر خسرو و در سمت غرب این خیابان پا برجاست، از جمله عمارت هایی است که تحت تاثیر اسلوب عمارات و ساختمان های ممالک اروپایی ساخته شده و یکی از نخستین بازتاب های مسافرت ناصرالدین شاه قاجار به خارج از ایران است.

در واقع ناصرالدین شاه از سال 1268 ﻫ ـ ق و از پنجمین سال سلطنتش به صرافت گسترش باغ سلطنتی گلستان (ازسمت مشرق) افتاد و شروع به برنامه ریزی هایی جهت ایجاد ساختمان ها و قصرهایی کرد و در همین رابطه بود که تالار موزه، تالار آیینه، تالار عاج، کاخ ابیض و کوشک شمس العماره ساخته شد.

چگونگی ایجاد شمس العماره
در عصر ناصر الدین شاه یکی دو هیأت از مهندسان و معماران فرانسوی و اتریشی به ایران دعوت شدند تا مجری احداث ساختمان هایی باشند که ناصرالدین شاه در فرنگستان دیده بود و می خواست مشابه آنها را در ایران بسازد و کوشک شمس العماره یکی از ساختمان های طرح ریزی شده توسط این گروه است که در سال 1284 ﻫـ - ق ساخته شده.

این بنا جزو نخستین بنا های چند طبقه تهران به حساب می آمد که از ویژگیهای آن کلاه فرنگی و ساعت بزرگ دو طرفه ای بود که در بالای آن قرار داشت و با زنگ بسیار بلند وقت را اعلام می کرد.