جایزه جهانی «نوبل» و شرح‌حال بانی آن آلفرد نوبل

آلفرد برنهارد نوبل در سال 1843 در سکوئه سوئد متولد گردید. آلفرد آدم نحیف و ضعیفی بود، ولی در همان سالی متولد شد، که پدرش امانوئل که آدم قوی، جاه‌طلب و دانشمندی بود دچار ورشکستگی گردید. پس از شکستی که امانوئل در استکهلم خورد به سنت پترزبورگ رفت و در آنجا یک کارگاه مهندسی تأسیس نمود.

دولت روسیه به وی مأموریت داد کشتی بخاری و هم‌چنین زیردریایی بسازد و نوبل بیش از حد تصور خود با موفقیت مواجه شد، اما چون زیاده‌روی نمود و کارهای خود راب یش از حد توسعه داد پس از پایان جنگ‌های کریمه برای بار دوم ورشکست شد.

آلفرد نوبل تا 16 سالگی به‌طور خصوصی تحصیل کرد و قبل از رسیدن به سن بیست سالگی یک شیمی‌دان باتجربه و یک زبان‌دان قابل شده بود و با زبان‌های آلمانی، فرانسوی، روسی و سوئدی آشنایی داشت.

آلفرد نوبل مسافرت‌های زیادی نمود و بیشتر توجه خود را صرف تحقیقات درباره مواد منفجره نیتروگلیسرین کرد. نوبل کشف نمود که استفاده از این مواد اگ ربا یک ماده غیرفعال و جذب‌کننده مانند گیسلگوهر همراه باشد آسان‌تر و بی‌خطرتر است. وی اختراع خود را در سال 1867 تحت نام دینامیت به ثبت رسانید. سپس نیتروگلیسرین را با یک ماده منفجره فعال دیگر یعنی باروت مخلوط نمود و یک ماده ژله مانند شفافی به دست آورد، که قدرت انفجار آن از دینامیت هم بیشتر بود. ژلاتین منفجره یعنی اختراع دوم وی در سال 1875 به ثبت رسید. بعد نوبل موفق به اختراع بالیستیت شد که اولین باروت بی‌دود نیتروگلیسرین بود و بعدها برای ساختن کوردیت یعنی باروت بی‌دود به کار رفت.

با ساختن دینامیت و ساختن مواد منفجره و با استخراج معادن نفت باکو نوبل به کمک یارانش موفق به جمع‌آوری ثروت هنگفتی گردید. اختراعات نوبل سبب شد که در رشته معادن و جاده‌سازی و حفر تونل تحولی به وجود آمد.

نوبل در سال 1896 درگذشت. در تاریخ 27 نوامبر 1895 یعنی یکسال قبل از مرگش نوبل وصیتنامه معروف خود را امضاء کرد. این وصیتنامه می‌بایستی نقشه‌های وی را مربوط به پاداش زحماتش یعنی همان افکاری که بیشتر زندگی او را به خود مشغول کرده بود عملی سازد.

او در وصیتنامه خود ذکر کرده بود که بیش از 31 میلیون کرون سوئد که ثروت وی را تشکیل می‌داد بایستی به صورت وجه نقد درآید و به عنوان سرمایه به کار برود و درآمد حاصله از آن هرساله به صورت جوایزی میان آنهایی که در سال قبل منشاء بزرگترین فایده برای بشر بوده‌اند تقسیم گردد. رشته‌هایی که نوبل مایل بود باعث پیشرفت آنها شود عبارت بودند از: فیزیک، شیمی، فیزیولوژی یا طب، ادبیات و صلح. در خاتمه وصیتنامه خاطرنشان شده بود که این جوایز به شایسته‌ترین افراد چه اهل اسکاندیناو و چه اهل سایر کشورها داده شود و امر توزیع جوای زرا به سه مؤسسه سوئدی و یک کمیته مخصوص که توسط پارلمان نروژ تعیین می‌شود واگذار نمود.

انجام این کار به عهده نمایندگان ایالات پادشاهی سوئد و نروژ که در آن زمان کشور واحدی محسوب می‌شدند محول گردید.

جایزه نوبل چگونه توزیع می‌گردد

هیأت‌هایی که تحت اساسنامه بنیاد نوبل فعالیت می‌کنند عبارتند از: چهار هیأت مخصوص اعطاء جایزه یعنی آکادمی علوم سلطنتی (برای شیمی و فیزیک) مؤسسه طبی سلطنتی کارولین (برای طب) آکادمی سلطنتی سوئد (برای ادبیات) و کمیته نروژی نوبل وابسته به پارلمان نروژ (برای جایزه صلح).

ضمناً پنج کمیته نوبل هم وجود دار دکه هریک برای توزیع یکی از جوایز مطالعه می‌کنند (ازجمله کمیته نروژی برای جایزه صلح). به علاوه چهار انستیتو یا مؤسسه نوبل هم وجود دارد که هریک برای یکی از چهار جایزه فوق‌الذکر فعالیت می‌کنند.

کمیته‌های 5 گانه نوبل هریک سه تا پنج عضو دارند که توسط هیأت مربوطه تعیین می‌شوند. هیچ‌کس نمی‌تواند شخصاً خود را نامزد دریافت جایزه نوبل کند. کسانی که می‌‌توانند معرف نامزدهای جوایز نوبل باشند از برندگان سابق جوایز نوبل (در رشته مخصوص خود) ـ اعضاء هیأت اعطاء جوایز و اعضاء کمیته‌های نوبل (در رشته مخصوص خود) پروفسورهای برجسته دانشگاه و آنهایی که توسط اعطاءکنندگان جوایز انتخاب می‌شوند. رئیس بنگاه نشریاتی که اثر کاندیدا را چاپ نموده (در مورد ادبیات) اعضاء پاره‌ای از سازمان‌های پارلمان یا حقوقی بین‌المللی (برای جایزه صلح) اعضاء پارلمان‌ها و کابینه‌ها (برای صلح).

کشورهایی که برنده نوبل شده‌اند

بد نیست بدانید که تا سال 1960 از کلیه کشورهای جهان فقط 30 کشور برنده جایزه نوبل شده‌اند. از کلیه کشورهای آمریکا بیش از سایرین برنده جایزه داشته است. به‌طوری که از 325 جایزه که تا این سال داده شده است 74 جایزه نصیب آمریکایی‌ها شده است. پس از آمریکا به ترتیب انگلستان 50 جایزه نوبل و آلمان 49 جایزه نوبل، فرانسه 34 جایزه و سوئد که بانی جایزه نوبل است 15 جایزه ربوده‌اند.

در سال‌های 1940 و 1942 جوایز صلح و ادبیات توزیع نگردید. در بعضی سال‌ها بعضی جوایز توزیع نشده و برای سال بعد گذاشته شده.

بعضی اوقات یک جایزه نوبل به دو نفر دانشمند که یک امر مشترکی پدید آورده‌اند، نیز داده می‌شود.

جوائز ادبیات نوبل از سال 1901 تا امروز عبارتند از :

سال نام برنده جایزه کشور

1901 سالی پرودوم prudhomme فرانسه

1902 تئودور مومسن Mommsen آلمان

1903 بیورنسترن بیورنسون Bjornson نروژ

1904 1- فردریک میسترال Mistral فرانسه 2- ژوزه آچه گاری Echegaray اسپانیا

1905 هنریک زینکویچ Sienkiewicz لهستان

1906 گیوسوئه کاردوچی Carducci ایتالیا

1907 رادیارکیپلینگ Kipling انگلیس

1908 رودلف کریستوف ایوکن Eucken آلمان

1909 سلما لاگرلف Lagerlof سوئد

1910 پل یوهان لودویک هایسه Heyse آلمان

1911 موریس مترلینگ Maeterlinck بلژیک

1912 گرهارت هوپتمان Hauptmann آلمان

1913 رابیند رانات تا گور Tagore هند

1914 برای سال بعد محفوظ شد - -

1915 رومن رولان Rolland فرانسه

1916 ورنر فون هایدنستام Heidenstam سوئد 1- ک . آ گیلروپ Gjellcrup دانمارک

1917 2- هنریک پونتو پیدان Pontoppidan دانمارک

1918 برای سال بعد محفوظ شد -

1919 جایزه سال قبل که توزیع نشده بود به صندوق ویژه صلح ریخته شد و جایزه این سال برای سال بعد محفوظ ماند.

1920 جایزه سال قبل در این سال توزیع شد. 1- (1919 ) ک . ف . ج اسپیتلر Spitteler سویس 2-(1920 ) کنوت هامسون Hamsun نروژ

1921 آناتال فرانس France فرانسه

1922 ژاسینتوبناونته Benavente اسپانیا

1923 ویلیام باتلر یتز Yeats ایرلند

1924 ل . س . ریمونت Reymont لهستان

1925 برای سال بعد نگاه داشته شد.

1926 جایزه سال 1925 ذر این سال توزیع شد.

1- ( 1925) برنارد شاو Shaw انگلیس

2- ( 1926) برای سال بعد محفوظ ماند . - -

1927 جایزه سال قبل در این سال داده شد . - - خانم گرازیا دلدا ( جایزه سال 26 ) Deledda ایتالیا وجایزه سال 1927 برای سال بعد محفوظ شد .

1928 جایزه سال 1927 در این سال داده شد . - - (1927) - هانری برگسون Bergson فرانسه (1928) - زیگرید آندست Undest نروژ

1929 توماس مان Mann آلمان

1930 سینکلرلیوئیس Lewis امریکا

1931 اریک اکسل کارلفلت Karlfeldt سوئد

1932 جان گالزورثی Galsworthy انگلیس

1933 ایوان الکسیویچ بونین Bunin فرانسه

1934 لوئیجی پیراندلو Pirandello ایتالیا

1935 جایزه این سال برای سال بعد نگاه داشته شد.

1936 جایزه سال قبل که توزیع نشده بود به صندوق عمده و دو سوم آن به صندوق مخصوص جایزه ادبیات ریخته شد. (1936) یوجین او- نیل o- Neill امریکا

1937 روژه مارتن دوکار du Gard فرانسه

1938 خانم پرل س . باک Buck امریکا

1939 فرانس ایمیل سیلانپیه Sillanpaa فنلاند

1940 یک سوم جایزه این سال به صندوق کل و دو سوم آن به صندوق ویژه جایزه صلح ریخته شد .

1941 جایزه در این سال داده نشد و مبلغ آن یک سوم به صندوق کل و دو سوم آن به صندوق ویژه جایزه صلح ریخته شد .

1942 جایزه در این سال داده نشد و مبلغ آن یک سوم به صندوق کل و دو سوم آن به صندوق ویژه جایزه صلح ریخته شد .

1943 جایزه در این سال داده نشد و مبلغ آن یک سوم به صندوق کل و دو سوم آن به صندوق ویژه جایزه صلح ریخته شد .

1944 یوهانس ویلهم ینسن Jensen دانمارک

1945 خانم گابریلا میسترال Mistral شیلی

1946 هرمان هسه Hesse سوئیس

1947 اندره ژید Gide فرانسه

1948 ت . س . الیوت Eliot انگلیس

1949 برای سال بعد محفوظ شد.

1950 جایزه سال قبل که توزیع نشده بود ، نیز در این سال توزیع شد. 1- (1949) ویلیام فاکنر Faulkner امریکا 2- (1950) برتراندراسل Russell انگلیس

1951 پ . ف . لاگرکویست Lagerkvist سوئد

1952 فرانسوا موریاک Mauriac فرانسه

1953 سروینستون چرچیل Churchill انگلیس

1954 ارنست همینگوی Hemingway امریکا

1955 هالدرو ف . لاکسنس Laxness ایسلند

1956 ژوآن رامون جیمنز Jimenez اسپانیا

1957 آلبرکامو Camus فرانسه

1958 بوریس پاسترناک Pasternak روسیه

1959 سالواتور کو آسیمودو Quasimodo ایتالیا

1960 سن ژان پرس ( لژر) Porse - Leger فرانسه

1961 ایوا آندرانیک Andirc یوگسلاوی

1962 جان اشتاین بک Steinbeck امریکا

1963 گیور گوس سفر یاجیس یونان

1964 ژان پل سارتر( جایزه را نپذیرفت ) Sartre فرانسه

1965 میخائیل شولوخف Sholokhov روسیه

1966 1- نلی ساش سوئد 2- ساموئل آگنون Agnon اسرائیل

1967 میگوئیل آنجل آستوریاس Asturias گواتمالا

1968 یاسوناری کاواباتا Yasunari kawabata ژاپن

1969 ساموئل بکت S . Beckett ایرلند

1970 الکساندرسولژنیتسین A . Slzhenitsyn شوروی

1971 پابلو نرودا P . Neruda شیلی

1972 هانریش بول Heinrich Boll آلمان

1973 پاتریک وایت Patrick White استرالیا

1974 ایویند جانسن Eyvind Johnson سوئد ادموند مارتینسون E . Martinson سوئد

1975 اویجنیو مونتل Eugenio Montate ایتالیا

1976 سائول پلو Saul Bellow امریکا

1977 ویسنت الیکساندر Vicente Aleixandre اسپانیا

1978 اسحق بشویش Isaqe Bashevis امریکا (متولد لهستان )

1979 ادیسه الیتی Odysseus Elytis یونان

1980 چسلاو میلوژ Czeslaw Milosz امریکا ( متولد لهستان )

1981 الیاس سنتی Elias Cenetti انگلیس (بلغاری الاصل )

1982 گابریل گارسیا مارکز Gabriel Garcia Marques مکزیک ( کلمبیایی الاصل )

1983 ویلیام گلدینگ William Golding انگلیس

1984 یاروسلاف سایفرت Jaroslav Seifert چکسلواکی

1985 کلود سیمون Claude simon فرانسه

1986 ول سوینکا Wole Soy inka نیجریه

۱۹۸۷ ژوزف برادسکی JOSEPH BRODSKY روس

۱۹۸۸ نجیب محفوظ NAGUIB MAHFOUZ مصر

۱۹۸۹ کاملیو خوزه سلا CAMILO JOSe CELA اسپانیا

۱۹۹۰ اوکتاویو پاز OCTAVIO PAZ مکزیک

۱۹۹۱ نادین گوردیمر NADINE GORDIMER

۱۹۹۲ درک والکوت DEREK WALCOTT هند غربی

۱۹۹۳ تونی موریسون TONI MORRISON امریکا

۱۹۹۴ کنزا بورو اوئه KENZABURO OE ژاپن

۱۹۹۵ سیموس هینی SEAMUS HEANEY ایرلند

۱۹۹۶ وسیلاوا ژیمبورسکا WISLAWA SZYMBORSKA

۱۹۹۷ داریو فو DARIO FO

۱۹۹۸ خوزه ساراماگو JOSE SARAMAGO پرتغال

۱۹۹۹ گونتر گراس GUNTER GRASS آلمان

۲۰۰۰ گائو ژینگ جیان GAO XINGJIAN چین

۲۰۰۱ و . س . نایپل V. S. NAIPAUL

۲۰۰۲ امره کرتیش IMRE KERTESZ مجارستان

۲۰۰۳ جان مکس ول کوئتزی John Maxwell Quenzi آفریقای جنوبی

۲۰۰۴ الفریده یلینک اتریش

۲۰۰۵ هارولد پینتر انگلستان