بازشناسایی یک مفهوم ( پورتال؛ دروازه آنلاین شهر اطلاعات )

بازشناسایی یک مفهوم ( پورتال؛ دروازه آنلاین شهر اطلاعات )

اگر تب راه اندازی پورتال یکی دو سال پیش در میان مدیران بخش های خصوصی و دولتی ایران فراگیر شد، این بار نوبت شهروندان و مردم عادی است تا با تبلیغات گسترده دولت بر روی پورتال ایران از خود بپرسند، پورتال ایران دات آی آر چیست؟
و وقتی با پاسخ مبهم وب سایتی که خدمات الکترونیکی مختلف از طریق آن امکان پذیر می شود روبه رو شوند، سئوال دیگری برای شان مطرح شود که خب پورتال چه فرقی با وب سایت دارد؟
ارائه یک تعریف مشخص از پورتال همواره یک چالش بوده است. شاید واژه پورتال (به معنی دروازه یا محل ورود به یک شهر) تا به حال بیشترین سوء کاربرد را در IT داشته است.

کلمهPORTAL در فرهنگ های لغت به "دریچه"، "درگاه" و "مدخل" ترجمه شده اما کلمه پورتال در بحث فناوری اطلاعات معنی متفاوتی دارد.
اگر بخواهیم ساده بگوییم، پورتال صفحه وب واسطی است که امکان دسترسی آسان را به هر چیزی که کاربر، برای انجام وظیفه یا خواسته اش نیاز دارد – بدون توجه به اینکه محل فیزیکی آن کجاست، فراهم می کند. به بیان دیگر پورتال "درگاهی" است به دنیایی مجازی که کاربر می تواند از طریق امکانات فراهم شده در آن، تمامی نیازهای خود را برآورده کند.
نیازهایی مانند جستجو و یا خرید (مثلا یک کتاب)، دسترسی به حساب بانکی، افزایش و کاهش اعتبار یک حساب آنلاین و یا به روز رسانی اطلاعات سخت افزاری از محل کار، پورتال همه چیز را از طریق درگاهی واحد برای کاربر خود فراهم می سازد.
به بیان دقیق تر پورتال را می توان یک مرکز ارائه خدمات و اطلاعات اینترنتی دانست که بر چهار پایه اصلی استوار است:
۱) انطباق پذیری
۲) اختصاصی کردن
۳) یکپارچگی
۴) پشتیبانی انجمن های اینترنتی
که در خروجی حائز شرایط زیر به عنوان ویژگی های اصلی یک پورتال است: تجمع اطلاعات، هدف دار بودن اطلاعات، دردسترس بودن اطلاعات، دریچه ورود منحصر به فرد
یک پورتال نیز مانند یک کامپیوتر خانگی، اطلاعات و خدمات گوناگونی را در یک صفحه وب واحد و به صورتی سازگار و خوش ترکیب در دسترس می گذارد. گاهی به این صفحه تاپ وب هم گفته می شود. پورتال می تواند نقطه شروع یا صفحه اولیه مشخصی داشته باشد که کاربران در زمان اتصال به وب آن را مشاهده کنند. اگر چه بر خلاف صفحه کامپیوتر، پورتال می تواند از طریق مجموعه وسیع دستگاه هایی که قابلیت اتصال به وب در آنها پیش بینی شده (از جمله تلفن های موبایل) مورد استفاده قرار گیرد.
هر چند شباهت ظاهری فراوانی میان یک وب سایت و یک پورتال وجود دارد به گونه ای که در نگاه اول تفاوت محسوسی میان آن دو مشاهده نمی شود اما این دو کاملا از یکدیگر متفاوت اند.
سوال اینجاست که به طور مشخص تفاوت آن دو در چیست؟ در پاسخ به این سوال باید گفت ویژگی های زیر در یک پورتال آن را از یک وب سایت متمایز می کند:
۱) درگاه ورود منفردی که از طریق آن می توان به مجموعه منابع مرتبط با پورتال دست یافت،
۲) نمایش هدف دار اطلاعات با استفاده از تجربیات کاربر،
۳) دسترسی تقسیم بندی شده به انواع داده و اطلاعات گروه بندی شده،
۴) در اختیار گذاشتن امکان ارتباط و همکاری میان تمامی کاربران و استفاده کنندگان پورتال،
۵) امکان پیوستن به نرم افزارها و سیستم های نرم افزاری با گردش کاری مشخص و تعریف شده .
یکی از مهمترین مفاهیم پورتال، محتوا یا Content است. محتوا را می توان در حالت کلی هر شیء الکترونیکی، اعم از اسنادHTML/XML، تصاویر، صدا و هر چیزی دانست که به صورت الکترونیکی ارائه شده باشد.
اعمالی را که پورتال روی محتوا انجام می دهد، می توان به پنج گروه کلی تقسیم بندی کرد:
۱) متمرکز کردن به معنی جمع آوری اطلاعات و خدمات از منابع متعدد و توزیع شده به طریقی قابل توجه و معنی دار.
۲)اختصاصی کردن که پروسه ای است که از طرف پورتال برای نمایش اطلاعات به کاربران بر اساس نیازهای آنان اجرا می شود. این مقوله نیازمند وجود Content Metadataیعنی اطلاعاتی در مورد اطلاعات موجود در سایت است که نقش هر کدام از کاربران را، به علاوه حقوق دسترسی (Access Rights) آنها مشخص می کند.
۳) توصیه و معرفی کردن محتوا: هنگامی که یک نرم افزار از اطلاعاتی که در مورد شما می داند، برای پیشنهاد کردن اطلاعات و یا خدمات جدید استفاده می کند، آن را یک سیستم Recommender می نامند.
پورتال می تواند بر اساس علاقه مندی های یک کاربر و یا اطلاعاتی که در مورد او می داند، مطالب مناسب را در اختیار او قرار دهد. این مهم می تواند حتی از طریق دنبال کردن موضوعات مورد علاقه کاربر صورت گیرد.
۴) گلچین کردن و خلاصه کردن مطالب : پورتال می تواند به صورت اتوماتیک مطالب را خلاصه نموده، در اختیار کاربر قرار دهد. به عنوان مثال کلمات کلیدی یک مقاله می تواند برای جستجوی آن مورد استفاده قرار گیرد.

● تاریخچه خلاصه پورتال
اگر در دنیای کامپیوتر به عقب بازگردیم، زمانی را خواهیم یافت که در آن سیستم های نرم افزاری به گونه ای متحول شدند که دیگر لازم نبود برای کار با یک برنامه، برنامه های دیگر بسته شوند، یعنی کاربر می توانست همزمان از چند برنامه کاربردی استفاده کند بدون آنکه با مشکلی مواجه شود؛ امکانی که قبل از آن وجود نداشت.
تاریخچه پورتال ها از همان زمان آغاز شد و نسل های تکامل یافته آنها یکی پس از دیگری پا به عرصه دنیای اطلاعات گذاشتند.

● نسل اول پورتال ها:
اولین پورتال ها، که از آنها تحت عنوان نسل اول نام برده می شود، بر فراهم نمودن محتویات ایستا، مستندات و همچنین خوراک های اطلاعاتی زنده در صفحات وب مبتنی بودند. مثال های نمونه این نسل سایت های YAHOO یا EXCITE است.
این پورتال ها در محیطی به هم پیوسته، اهداف مشابهی را دنبال کرده و صفحه واسط مشخص و منحصر به فردی را برای دستیابی به مجموعه اطلاعات توزیع شده در سراسر شرکت یا سازمان خود، در اختیار کاربر می گذاشتند.
این اطلاعات معمولا شامل اخبار شرکت، شرایط و فرم های استخدام، اطلاعاتی مربوط به کارکنان و چگونگی ارتباط با آنها، مستندات رسمی و سیاست های اعلام شده شرکت و همچنین لینک های ارتباطی مفید بود.

● نسل دوم پورتال ها :
نسل دوم پورتال ها بر اطلاعات مشخص تر و نرم افزارها متمرکز بودند. در اساس شباهت زیادی به خصوص در زمینه فراهم آوردن اطلاعات با نسل اول داشتند، با این همه تفاوت مهمی نیز وجود داشت:
این پورتال ها امکان همکاری کاربران را در محیطی به هم پیوسته فراهم می کردند و همین امکان، نقطه تمایز آنها با نسل پیشین محسوب می شد.
پورتال های نسل دوم قابلیت همکاری متقابل را در کسب وکار مجازی برای تیم های کاری و به منظور انجام وظایف شان فراهم می ساختند. نسل دوم پورتال ها سرویس های متعددی داشتند که از جمله آنها می توان به سرویس های مدیریت محتوا (سازمان دهی و مدیریت اطلاعات مرتبط) و سرویس های همکاری (که به کاربران امکان می داد با یکدیگر گپ زده و برای یکدیگر ایمیل بفرستند و یا قرار ملاقات تنظیم کنند) اشاره کرد. در این پورتال ها قابلیت تعریف گروه های کاربری نیز فراهم آمده بود. به بیان دیگر این پورتال ها ساز و کار همکاری داخلی را در یک سازمان فراهم می کردند.

● نسل سوم پورتال ها:
نسل سوم با هدف ایجاد فضای مجازی تجارت الکترونیک (E-BUSINESS ) به وجود آمد. پورتال های نسل سوم به عنوان واسط ارتباطی کارمندان، تهیه کنندگان، تولید کنندگان و مشتریان قلمداد می شوند.
ویژگی فوق العاده این پورتال ها امکان مرتبط شدن نرم افزارهای مستقر در سرورهای مختلف است. به بیان دیگر، این پورتال ها نقطه به هم پیوستن محتویات و برنامه های کاربردی مستقر در سرورهای مختلف به طور همزمان و با استفاده از همکاری سرویسهای خدماتی آنان اند.
به علاوه امکان دسترسی به محتویات و امکانات سیستم های مختلف را از طریق ابزارها و تجهیزات متنوع، بسته به نیاز کاربر امکان پذیر می کنند. این گروه پورتال ها مجموعه قابل توجه و ارزشمندی از اطلاعات، مستندات، امکانات و قابلیت های نرم افزارهای مرتبط را از طریق درگاه واحدی برای کاربر فراهم می کنند.
به علاوه، این پورتال ها به صورتی خودکار و بر اساس نقش کاربران هدفمند شده و ویژگی هایی خاص آنها را می یابند. به بیان دیگر، نحوه نمایش، محتوی و امکانات در دسترس، بسته به نقش تعریف شده برای کاربر به گونه ای منحصر به فرد و خاص وی در اختیار او قرار می گیرد. کلید توسعه آینده این نسل از پورتال ها، ایجاد چهارچوب های کاری باز (از قبل تعریف نشده) برای سرویس های عمومی خواهد بود.

● پورتال؛ ویژگی هایی برای تمام فصول
شاید بتوان از !Yahoo به عنوان کامل ترین پورتالی که تا به حال ساخته شده نام برد. بنا به آنچه در بالا آورده شده است، تفاوت های اساسی میان یک وب سایت و یک پورتال وجود دارد. مهمترین این موارد در زیر به صورت خلاصه آورده شده است:
▪ پورتال دروازه ورود به یک بانک اطلاعاتی است. آنچه که مهم است، آن است که پورتال همواره ما را به سایت ها یا پورتال های دیگر راهنمایی می کند و به خودی خود تنها یک راهنما است. برای همین است که در بعضی از موارد به پورتال ها، Yellow Pages Internet می گویند؛ در حالی که یک وب سایت می تواند حاوی مقدار زیادی اطلاعات باشد که فقط بر روی آن سایت قابل دسترسی است.
ممکن است، وب سایت از امکاناتی مشابه یک پورتال برای جستجو و مدیریت داده ها استفاده کند، اما مهم این است که این داده ها عموما بر روی پایگاه داده های خود سایت قرار دارند.
▪ پورتال عموما" حاوی مطالبی است که جنبه اطلاعات عمومی دارد. داده هایی که از منابع مختلف بر روی یک پورتال جمع آوری می شوند، معمولا دارای پراکندگی فراوانی هستند. به همین علت، در بسیاری از پورتال ها، ابزارهایی مانند Directory قرار داده می شود تا این اطلاعات را طبقه بندی کند. از سوی دیگر داده های قرار داده شده بر روی یک وب سایت، اولا" از منابع محدودتری تامین می شوند و ثانیا دارای پراکندگی زیادی نبوده، حول یک محور و موضوع مشخص دور می زند.
▪ پورتال یک سیستم کاربر محور است. به این معنی که تمام امکانات پورتال بر این اساس پیش بینی شده که جوابگوی نیاز های کاربران با سلایق، علاقمندی ها، سنین و رده های کاری متفاوت باشد. امکاناتی مثل پست الکترونیکی، Chat، انجمن های اینترنتی و... همه برای آن است که کاربران را به هر شکل ممکن به پورتال دعوت کند.
این در حالی است که یک وب سایت، یک سیستم Subjective یا موضوع محور است. درست است که در هر وب سایت، امکاناتی برای کاربران مختلف پیش بینی می شود، اما باید به این نکته توجه داشت که کاربری که با یک وب سایت کار می کند باید به شکلی به موضوع وب سایت مرتبط یا علاقمند باشد.
▪ یکی از مهمترین جنبه های تفاوت بین پورتال و وب سایت جنبه اقتصادی آن است. پورتال ها عموما" برای کسب درآمد ساخته شده اند. بیشتر پورتال ها درآمد های خود را از طریق تبلیغات کسب می کنند.