هوش چیست و  باهوش کیست؟ یافتن پاسخ این سوال و دادن تعریف جامعی از هوش مستقل از تعلیم و تربیت و فرهنگی که فرد توی آن بزرگ شده، سالها ذهن بشر را به خودش معطوف کرده است. نظریه های متفاوتی در این زمینه وجود دارد. اغلب آنها در تبیین هوش  «قدرت تفکر و استدلال کردن»، « ظرفیت یادگیری و کسب دانش» و «توانایی حل مساله یا مشکل» را سه مشخصه کلیدی می دانند. برای سنجش هوش یک فرد، تست هوش IQ سالها به عنوان ابزار مورد استفاده قرار گرفته است و همگان کسی را که دارای نمره IQ بالاتری است باهوش تر می دانند. اما بر طبق نظریات بالنسبه جدید، IQ معیار جامعی برای سنجش کلی هوش نیست. بر طبق نظریه هوش چندگانه دکتر هاوارد گاردنر (Howard Gardner)، هوش چیز واحدی نیست بلکه چندین نوع مختلف هوش به شکل مستقل از هم با شدت و ضعف متفاوت درون ما وجود دارند که IQ تنها یک نوع آنها را می سنجد.  بر این مبنا تاکنون چندین نوع مختلف هوش شناسایی شده است که من بعضی از آنها را در اینجا ذکر میکنم:

هوش بیانی (Verbal - Linguistic  Intelligence) : ناظر بر توانایی فرد در استفاده از کلمات در نوشتار و یا گفتار برای بیان مقصود می باشد. آدم های «باهوش» از این منظر، قوه بیان یا نوشتن خیلی خوبی دارند و از طیف گسترده ای از کلمات و وازه ها به طور روزمره استفاده می کنند. [ مثل اونهایی که به قول معروف خوب مخ می زنند و همیشه با استدلال قوی شما رو قانع می کنند و یا اونهایی که حاضر جوابند. در ضمن بد نیست بدونید فلسفه وجودی بخش Verbal  در امتحان GRE سنجش این نوع هوشه.] 

- هوش ریاضی - منطقی (Logical - Mathematical Intelligence) :  که با حساب و اعداد و منطق ریاضی سر و کار داره. [ تمام اون معماها و تست های هوش که مثلا کلاس پنجم ابتدایی تو ایران از بچه ها برای ورود به مدرسه تیزهوشان می گیرند، فقط این نوع هوش رو میتونه بسنجه، تازه اگه امتحانش استاندارد باشه.] 

- هوش طبیعی (Naturalistics Intelligence) : ناظر بر توانایی فرد در شناخت تقسیم بندی با طبیعت . محیط اطرافشان است. آدم های این گروه خیلی خوب با حیوانات گیاهان و سایر چیزهای طبیعت نظیر کوه یا دریا ارتباط برقرار می کنند. گاردنر معتقد است که این نوع هوش حتی قابل تعمیم از طبیعت به ساخته های دست بشر هم هست.  [مثل اونهایی که عشق ماشین هستند یا اونهایی که علاقه شدیدی به طلا و جواهر دارند. این گروه نوعی ارتباط با اون شی برقرار می کنند و مثلا خیلی زود و بهتر از بقیه میتوانند یک ماشین خوب را از بد تشخیص بدهند. ] 

-  هوش بصری - تجسمی (Visual - Spatial Intelligence) : افراد این گروه قدرت تجسم و یا درک بصری خوبی دارند. [ مثل اونهایی که تو درس نقشه کشی صنعتی تو دانشگاه خوب بودند! ] 

-  هوش بدنی - تحرکی (Body - Kinesthetic Intelligence) : آدم های این گروه در امور تحرکی نظیر ورزش یا رقص خیلی خوب هستند. ورزشکار ها و یا حتی نوازندگان آلات موسیقی در این گروه جای می گیرند.

-  هوش موسیقی (Musical Intelligence) : آدم های این گروه ارتباط خوبی با موسیقی برقرار می کنند. قدرت شنوایی و تفکیک نت ها را دارند. به موسیقی علاقه زیادتری دارند و شنیدن موسیقی حتی بر عملکرد کاریشان هم تاثیر مثبت می گذارد. بسیاری آهنگسازان و یا نوابغ موسیقی نظیر موتزارت و بتهوون در این گروه هستند.

- هوش احساسی (Emotional Intelligence) : ناظر بر توانایی فرد در دریافت، ارزیابی، کنترل و مدیریت صحیح احساسات خود و اطرافیانش است. هوش احساسی عامل اصلی در موفقیت فرد در عرصه تعامل با سایر آدمها در اجتماع می باشد. از موفقیت شغلی گرفته تا موفقیت در یک رابطه زناشویی.  برای سنجش هوش احساسی از معیار  EQ   مخفف  Emotional Intelligence Quotient   استفاده می شود.  امروزه به تحقیق ثابت شده که عامل موفقیت افراد خیلی بیشتر بستگی به میزان  EQ آنها دارد تا میزان IQ آنها.  مثلا در زمینه شغلی، میزان EQ فرد خیلی مهم تر از عواملی نظیر تجربه کاری، مدرک تحصیلی و یا تخصص اوست. البته نه اینکه این عوامل بی تاثیرند بلکه برای موفق بودن خیلی بیشتر از اینها «مایه» لازم است و به همین دلیل امروزه گروه کثیری از شرکت ها در آمریکا در استخدام افراد به میزان زیادی به EQ (تعبیر دیگر: Personality و یا: Character ) در کنار سایر عوامل بها می دهند. [  به بیان دیگر شما لازم نیست حتما فارغ التحصیل دانشگاه شریف و یا هاروارد باشید،  یا مدرک دکترا داشته باشید و یا سی سال تجربه کاری تا بتونید تو کارتون موفق باشید، به مدارج بالا برسید و مثلا مدیر عامل بشید. هر چند که داشتن اونها کمک بزرگیه، اما همه قضیه نیست. خیلی ها همه اینها رو دارند و به جایی هم نمیرسند. خیلی ها هم نصف اینها رو دارند و موفق ترند چون  EQ  بالاتری دارند. من به زودی یک پست جداگانه در مورد هوش احساسی می نویسم.] 

*  من در این زمینه متخصص نیستم و مطالبی که در بالا آوردم برگرفته از چیزهایی است که اخیرا تو این زمینه خوندم و یاد گرفتم. شخصا با این نظریه «هوش چندگانه» خیلی موافقم. چون به نظرم خیلی از مبهمات و مسائل رو روشن  و تبیین میکنه. مثلا همه شنیده ایم که میگن (بعضی) فارغ التحصیل های شریف یا هاروارد و MIT یا اونهایی که مدرسه تیزهوشان درس خونده اند، یک بعدی هستند. در واقع درستش اینه که بگیم: یک نوع از هوش رو به میزان زیادی دارند یا حداقل بابتش برجسته شناخته شده اند. تفکر غالب جامعه (چه ایران، چه خارج) باهوش بودن رو معادل داشتن IQ بالا میدونه و در نتیجه همون یک نوع از هوش مهم جلوه میکنه. به همین دلیل تو ایران نفر اول کنکور «باهوش» فرض میشه اما کسی مثلا چه میدونم خداداد عزیزی یا علی دایی یا یکی هنرمند برجسته و امثالهم رو «باهوش» فرض نمیکنه.  این تفکر نیاز به اصلاح داره.  شریفی ها لزوما باهوش ترین آدم ها تو ایران نیستند.  ممکنه IQ بالایی داشته باشند اما IQ همه هوش نیست و اونها ممکنه در سایر انواع هوش ضعیف باشند. از این نظر علی دایی هم باهوشه (هوش بدنی). بالاخره هوش و  استعداد میخواد که آدم بدونه یک توپ رو با چه زاویه و چگونه از پشت هیجده قدم طوری شوت کنه که از میان مدافعان بگذره و گل بشه و همه اینها هم در کسری از ثانیه اتفاق بیفته!  همه ما انواع هوش رو درون خود داریم. میزانش در بین آدمهای مختلف شدت و ضعف داره. یکی تو یک نوع بیشتر داره، یکی دیگه تو یک نوع دیگه برجسته تره. لپ کلام آن که اعتماد به نفس داشته باشید و خودتون رو دست کم نگیرید