کلیسای دیر سن دنی :

معماری گوتیک توسط دو دیر آغاز شد و پایان پذیرفت. کلیسای دیر سن دنی یکی از مبدأهای این تحول سبکی است؛ دیـگـری کلیـسـای جــامـع سنــس (Sens Cathedral ، 68-1135 م.) می باشد.

باسیلیکا یا کلیسای دیر سن دنی (Saint-Denis) در شهر سن دنی، واقع در نزدیکی شهر پاریس بین سالهای 1140 تا 1144 میلادی احداث شد. پیشینه این بنا که نخستین کلیسای جامع عظیم پاریس است به نمازخانه ای کوچـک در قبـرسـتان سـن دنـی در قـرن پنجـم میـلادی بـاز می گردد. در قـرن هفتم، ساختمان اولیــه تبـدیــل بــه کلــیســـــای دیـــر سـلطنــتی می شود که به شیوه معماری کارولنژی ساخته می شود. این بنـا اختصـاص به یادبـودهای مقدس سن دنی (دنی شکل فرانسوی دیونوسیوس است) و سایر قدیسـان داشت. در حقیـقت، دیر سن دنی نه تنها زیارتگاه، بلکه بنایی سلطنتی بشمار می رفت که پادشـاهان فرانسه در آن به خاک سپرده می شدند.
«ابوت سوژه» (Abbot Suger ، 1151-1081 م.) در سال 1137 آغاز به بازسازی بنای دیر نمود. سوژه، راهب بزرگ دیر و پشتوانه تاج و تخت دو شاه و همچنین نایب السلطنه فرانسه در مدت غیبت یکی از شاهان به هنگام دومین جنگ صلیبی (1147 تا 1149 مـیلادی) بود. وی ایـوان و نمای غربی را در سال 1140 و جایگاه خوانندگان را نیز در سال 1144 تکمیل کرد. او دو غلامگردشی (راهروهـای جانبی دور جـایـگاه خـواننـدگان کلیـسا) و نمازخانه های هفت گانه شعاعی کلیسا (که بی شباهت با غلامگردش و نمازخانه های شعاعی کلیسای سن سرنن در تولوز نیست) را ایجاد نمود، سپس به بازسازی صحن کلیسا (به ارتفاع تقریباً 24 متر) مشغول شـد، اما پیـش از اتمـام کار، در سـال 1151 درگذشـت.
ادامـــــــه بازســازی بنـای کلیسا از حدود سال 1231 ازسر گرفته شد و صحن، شامل بازویـی و بخش فـوقــانـی جـایـگـاه خوانندگان حدود 1281 میلادی توسط «پیر دمـونتروی» (؟ -Pierre de Montreuil ) و دیـگران (احتـمالاً «ژان دشـله» – Jean de Chelles) تکمیـل گشت.

صحـن نمـایی سه بخشی، شامل قوسـهای صحـن (arcade)، طـاقـهای سـه دهـانه (triforium) و ردیـف پنجره زیر طاقی سقف (clerostory) دارد.
کلیسای دیر سن دنـی نقــطه آغـازی بـود بـــرای ایجــاد جــایگاه خواننــدگان نـورانـی و درخشـان کـه در دیگــر آثــار گـوتیک نیـــز بــه چشم مـی خـورد. همچنین در این بنا از طاق و تویـــزه های متقـــاطع و پشـــت بنـــدهـای معـلق اسـتفاده گردیـده است؛ هرچند که یکی از نخسـتین نمودهای پشـت بند معلـق در کلیسـای دیر کلونی (Cluny – حدود 1130 م.) و کلیسای جامع سنس موجود می باشد.

از دیگر نکات برجسته در این بنا که الگوی ماندگار کلیساهای جامع فرانسه دوران گوتیک شد، جایگزینی پنجره ها به جای دیوارهای ضخیم بود. از این به بعد، معماران برای به حداقل رسـاندن تعداد دیوارها با یکدیگر به رقابت پرداختـند و می کوشیدند ارتباط ظریفتری بین تکیه گاهها برقرار سازند و ضخامتشان را تا آنجا که امکان دارد، کاهش دهند.

ویژگیهای برجسته معماری که «سوژه» در دیر سلطنتی سن دنی ابداع نمود، باعث شد تا ساخت بناهای رومانسک در شمال فرانسه متوقف گردد و تنها احداث آثار معماری به سبک رومانسک محـدود به مراکز چند شهـرستان دوردست شود.
لازم بـه ذکـر است که طاق و تویزه متقاطع در کلیساهای جامع قرن یازدهم و دوازدهم آنگلو – نورمان شامل کاتدرال دورام (Durham) و وینچستر (Winchester) در انگلستان و کلیسای دیر لسی (Lessay) در فرانسه بوجود آمد.
ویـوله لـدو (Violle-le-Duc ، 79-1814) از سال 1836 تا 1846 این کلیسا را مرمت نمود. وی برج شمالی را که در سال 1847 دچار نشست غیر یکنواخت شده بود، از جای خود برداشت. برج جنـوبی که کماکان موجود است، به پیروی از مدل بناهای دوره رومـانسـک ساخته شـد؛ بــرج مذکور در ســـال 1148 بنا گردیده بود.